De regelsystemen
Direct naar pagina ▸ paragraaf:
Terugkoppelingen van de regelsystemen
In figuur 4 kan men zien dat het systeem een aantal terugkoppelingen heeft.
(Terugkoppelingen dienen bijna altijd om een systeem te stabiliseren.)
FIGUUR 4. Terugkoppelingen (gestippelde rode lijnen) van de regelsystemen
(Klik op het plaatje om te vergroten)
Eén van de problemen is dat de receptoren, welke het teruggekoppelde signaal moeten
doorgeven aan het betreffende orgaan, door langdurige inwerking van cortisol ongevoeliger
worden voor de hormonale terugkoppeling waardoor het systeem instabieler wordt.
(In feite een cortisolresistentie dus.)
BOX 2: CORTISOLREGELING
De cortisol die bij stress vrijkomt uit de bijnierschors van de HPA-as remt zijn
eigen aanmaak door een negatieve feedbackloop binnen deze zelfde HPA-as. Zou dit
niet gebeuren dan zou het cortisol niveau te hoog worden. Deze beteugeling van het
systeem werkt als volgt: als de glucocorticoid receptoren (=cortisol) (GRs) in de
hypocampus door cortisol gestimuleerd worden remt de hypocampus de vrijmaking van
corticotropin-releasing hormone (CRH) in de hypothalamus en daarmee uiteindelijk
ook de cortisol productie in de bijnier.
Hier hebben we dus al op ten minste vijf plaatsen (zie de rode halve maantjes in
figuur 4) een eerste effect dat kan optreden na langdurige stress.
Maar het gaat verder: Niet alleen worden receptoren ongevoeliger en daarmee minder
effectief, maar vooral het cortisol is bij langdurig hoge niveaus ook erg schadelijk
voor andere delen van de hersenen. Vooral de hypocampus heeft hier van te lijden.
Het is namelijk zo dat er in diezelfde hippocampus een klein gebiedje ligt waar
nieuwe hersencellen gevormd kunnen worden (nieuwe
neuronen (dagblad Trouw)). Het mechanisme van cel herstelling noemt men neurogenese (Wiki Nl.)
Probleem opgelost zou je denken? De cellen die stuk gaan, kunnen dan gewoon bijgemaakt
worden.
Helaas is dit niet het geval. De vorming van nieuwe hersencellen
is afhankelijk van ‘groeistoffen’. De cortisol die bij acute stress vrijkomt, verhindert
de werking van deze ‘groeistoffen’ waardoor er minder nieuwe cellen ontstaan.
Bij langdurige stress kunnen de cellen die wél gevormd zijn, weer stuk gaan. Kortom,
er zijn dus geen nieuwe cellen beschikbaar om de beschadigde cellen te vervangen.
De hypocampus zal daardoor minder regenereren, kleiner worden en dus minder goed
gaan functioneren.
Omdat de hypocampus ook een belangrijke rol vervult bij de geheugen functie, wordt
ook het geheugen aanzienlijk slechter (BOX 3).
BOX 3: OPSLAG EN OPHALEN VAN INFORMATIE
Onderzoek bij mensen heeft aangetoond dat de hippocampus vooral betrokken is bij
het opslaan van nieuwe herinneringen die betrekking hebben op bepaalde feiten of
gebeurtenissen. Dit wordt ook wel expliciet of declaratief geheugen genoemd. Daarbij
lijkt vooral de context van deze gebeurtenissen van belang te zijn, zoals bij gebeurtenissen
die zich in iemands persoonlijk leven hebben voorgedaan. Prikkels die interessant
of belangrijk bevonden worden, zullen worden opgeslagen in de cortex (het langetermijngeheugen).
Dit proces, ook wel consolidatie genoemd, kan soms wel een aantal weken, of langer
in beslag nemen. Het is nog onduidelijk in hoeverre de hippocampus een rol speelt
bij het bewaren/ophalen van oude herinneringen. Wél bestaat het vermoeden dat de
hippocampus betrokken is bij ophalen van herinneringen die nog relatief vers in
het geheugen liggen. Ook is het onduidelijk wat precies de rol van de hippocampus
is bij het versterken van neurale verbindingen. Mogelijk is hier sprake van diverse
langetermijn potentiatieprocessen, zowel binnen circuits van de hippocampus zelf
als tussen neuronen in de hippocampus en neuronen in aangrenzende gebieden van de
mediale temporale schors. Ook neurotransmitters zoals acetylcholine en noradrenaline
spelen hierbij een rol.
Ook de thymus degenereert. Hierdoor wordt eveneens de onderdrukking van het imuunsysteem
door de cortisol onvoldoende geactiveerd.
Als klap op de vuurpijl raakt bovendien de bijnier uitgeput, waardoor het cortisol,
dat nodig is voor de primaire stressrespons, nog onvoldoende wordt aangemaakt.
Als we dan de balans opmaken zijn de regelsystemen van de amygdala, hypothalamus,
hypofyse, bijnier en hypocampus ernstig ontregeld en de hypocampus en thymus zijn
gedegenereerd
Voorwaar geen kleinigheid om te herstellen. Prof. René Kahn in een uitzending van
Pauw en Witteman in dec. 2007: " Wat we nu weten is dat therapie, medicatie en ook
electro convulsie therapie (ECT) alle drie hetzelfde doen: ze geven de hersenen,
vooral de hypocampus, de gelegenheid te herstellen."
Vooral voor mildere depressies geldt dat therapie kan helpen omdat je uitspreken,
praten, je kan helpen je probleem te verwerken en zo je stressniveau te verlagen
en daarmee tot herstel te komen.
BOX 4: HERSTELLEN
Volledig herstellen kan lang duren. Het is logisch dat iets dat maanden tot jaren
heeft geduurd om in verval te raken, dan ook een flinke tijd nodig heeft om volledig
te herstellen. Dit kan soms wel jaren duren. Het kan ook gepaard gaan met allerlei
gevoeligheden, emotionele stoornissen enz. Dus ook de weg naar herstel kan tot klachten
leiden. Laten we, om dat te begrijpen, eens in fig. 4 naar de terugkoppelingen kijken.
We zien dat elk orgaan weer zijn eigen terugkoppelingen genereert om zichzelf af
te remmen en zo het systeem stabiel te houden. We hebben al genoemd dat zowel de
receptoren als de organen zelf flink in effectiviteit kunnen afnemen (degenereren):
de organen maken minder hormonen vrij en gelijktijdig zijn de terugkoppelreceptoren
ongevoeliger geworden. Op zich een nieuwe balans in het regelsysteem. Wat nu echter
als de organen eerder herstellen dan de receptoren. Dan komt de productie van hormonen
weer op gang, zonder dat die door de terugkoppelsignalen weer afgeremd worden. Je
wordt dus weer overstuurd, met alle negatieve gevolgen van dien en dit alles ondanks
het feit dat je in de herstelfase zit. Als je dit niet weet, zou je er knap moedeloos
van kunnen worden.
Medicatie: Lang heeft men gedacht dat een te kort aan serotonine aan de basis van
de oorzaak van een depressie lag. Daar is men nu echter van af.
Twee effecten spelen een rol: Stimulatie van neurogense door antidepressiva en SSRI's
verhogen je serononine aanwezigheid in de synaptische spleet en verbeteren daarmee
je stemming. Door die verbeterde stemming gaat je cortisol niveau omlaag en dat
geeft je hypocampus dan weer gelegenheid te herstellen. Aan de basis van herstel
ligt dus, behalve de stimulatie van de neurogense, ook het stemmingsverbeterend effect
van SSRI's. Dat zou ook kunnen verklaren waarom placebo's net zo goed kunnen werken.
Als je maar denkt dat het beter zal gaan en hierdoor je stemming verbetert, gaat
het ook inderdaad beter.
Tegenwoordig worden antidepressiva echter te pas en te onpas voorgeschreven, althans
volgens dit artikel:
Antidepressants Not Just for Depression Any More . Antidepressiva voorschrijven
voor klachten waarvoor de middelen niet getest zijn! Dat stemt op zijn minst tot
nadenken.
Onderzoekers hebben ontdekt hoe antidepressiva het brein stimuleren
om iemands stemming te verbeteren.
Zembla's kritische video over het voorschrijven van anti-depressiva
Lang was het onduidelijk waarom antidepressiva (SSRI's) de klachten eerst verergeren
voordat ze gaan werken. Nieuw onderzoek (2014) laat zien dat het effect van SSRI's
bestaat uit twee componenten. Een snelle verhoging van het serotonine niveau, maar
een tijdelijke onderdrukking van de glutamaat component. Bron: "Why Antidepressants May Worsen Symptoms Before Kicking In">
(PsychCentral)
Langzaam ophogen (insluipen) van de SSRI's zou dit probleem misschien wat kleiner
kunnen maken. Het zal echter nog wel even duren voordat dit in de protocols bij
de artsen verwerkt is.
Niet alleen cortisol, ook langdurig gebruik van antidepressiva zelf leidt eveneens
tot een schrompeling van de hippocampus! In elk geval bij ouderen: Antidepressants
Linked to Brain Lesions in Elderly en
Late-Life Depression, Antidepressant Use, and Decreased Brain Size Linked.
Mogelijk gaat het hier dan om de SSRI's, welke niet bijdrage aan de neurogenese,
zoals Prozac.
ECT (BOX 5) tenslotte kan helpen om uit een zeer ernstige psychotische depressie
te komen doordat
ECT blijkbaar je geheugen kan wissen en zo o.a. nare herinneringen laten
verdwijnen.
BOX 5: Electro Convulsie Therapie
De techniek, genaamd electroconvulsietherapie (ECT) of elektroshocktherapie, induceert
aanvallen door middel van elektroden die op de hoofdhuid zijn aangebracht, een kleine
stroom door de hersenen te sturen. Ondanks de soms negatieve reputatie is ECT een
effectieve laatste redmiddel als behandeling van ernstige depressies en wordt vandaag
de dag gebruikt in combinatie met anesthesie en spierverslappers.
Of, zoals prof. Kahn het in dec. 2007 verwoord:" Ze doen allemaal dit en dat weten
we pas een paar jaar, dat die cellen zich weer sneller gaan vernieuwen"
Een oplossing voor de klachten zoals depressie en burnout moet dan ook gevonden
worden in het geven van "rust" aan het systeem, zodat het zich kan herstellen. Therapie,
medicatie (en in zeer uitzonderlijke gevallen zelfs ECT) kan hierbij nodig zijn.
Allemaal gemakkelijker gezegd dan gedaan. Je voelt je immers zo slecht, dat je je
nauwelijks kunt voorstellen dat je nog kunt herstellen. Als je echter weet wat de
oorzaak is en dat er mogelijkheden zijn, is dat misschien het eerste lichtpuntje
op weg naar herstel.
Samenhang psyche - fysiek (Wat zit er "tussen de oren")
Veel sites geven uitstekende voorlichting over het verschijnsel "depressie en burnout".
Het zwaartepunt van de voorlichting licht op het gebied van de psyche: oorzaak verloop
enz. Niet omdat men de fysieke achtergrond niet kent, maar omdat de patiënt daar
toch minder belangstelling voor heeft. Die heeft wel wat anders aan zijn hoofd dan
de werking van neurotransmitters en hersendelen.
Toch ontstaat een deel van het psychisch lijden door fysiek disfunctioneren en kan
inzicht in het systeem misschien net die impuls zijn om een impasse in de stemming
te doorbreken. Immers het goede gevoel dat er "redding" mogelijk is is al een eerste
verbeterstap.
PTSS, wat de clou hiervan is en vergelijkbare problemen.
Door onderzoek van de problemen van terugkerende oorlogsveteranen begint men meer
inzicht te krijgen in het mechanisme van de post traumatische stressstoornis (PTSS), waar veel oud-strijders
blijkbaar mee te kampen hebben.
Het kan gebeuren dat door heftige stress, bv. in oorlogssituaties, die gebeurtenis
zich zo vast in je (werk)geheugen zet, dat bepaalde triggers, die lijken op de gebeurtenissen
die je PTSS hadden bezorgd, eenzelfde reactie uitlokken als tijdens die heftige
gebeurtenis zelf (fig. 5).
Als er iets gebeurt, wat op zichzelf nauwelijks of zelfs helemaal niet bedreigend
is, "kijkt" de amygdala (daar ligt immers het startpunt van de hormonale stressreactie)
altijd eerst in het (werk)geheugen of er een opgeslagen bedreigende emotionele herinnering
is en zorgt dan, zonder dat je daar invloed op uit kunt oefenen, voor een overeenkomstige
reactie.
Figuur 5. De Amygdala zoeken eerst in het geheugen naar eerdere ervaringen
(Klik op het plaatje om te vergroten)
Zo kan het gebeuren dat als je een bepaald geluid hoort, dat bij de betrokken persoon
een associatie op roept met bv. dat geweerschot uit die oorlogssituatie, je reageert
zoals er tijdens dat stressvolle moment moest gebeuren. Die reactie kan variëren
van angst, paniek, een goed heenkomen willen zoeken, enz. (dit levert dan die ogenschijnlijk
onverklaarbare paniek- en fobische reacties op).
Nu lijkt het er op dat dit mechanisme, al mag je dit dan van de DSM-V geen PTSS
noemen (Ongeacht de trigger benadrukt de DSM-V dat "er sprake moet zijn van een
klinisch significante lijdensdruk - dus ernstig lijden - of beperking in de sociale
interacties van de betrokkene om een PTSS-classificatie toe te kennen") ook bij
andere, voor de persoon ernstige gebeurtenis, kan optreden.
Op dit moment is
"EMDR" als behandeling een veelgebruikte aanpak.
Een volgende behandelmethode is echter onderweg:
"DecNef therapy"
Op 23 september 2014 promoveerde Julia Diehle op het onderwerp: "Effectieve therapie
voor getraumatiseerde kinderen". Uit haar proefschrift blijkt dat Trauma-focused
Cognitive Behavioral Therapy (TF-CBT) en Eye Movement Desensitization and Reprocessing
(EMDR) beiden effectief en efficiënt zijn
Hier volgen enkele download links met checklist voor kinderen. Het zal duidelijk
zijn dat dit alleen ter illustratie is en dat een diagnose stellen het domein van
de psychiater is.
Checklist PTSS voor verschillende
kinderleeftijden