Astma en voeding
Hoe astmatische klachten door voeding beïnvloed kunnen worden.
HIGH LIGHTS:
- Astmatische klachten kunnen door voeding optreden of verergeren
- Histamine en histaminevrijmakers zijn de belangrijkste veroorzakers
- Sommige mensen kunnen idd last hebben van hulpstoffen in medicatie
Direct naar paragraaf:
Wat is astma eigenlijk
Astma is een veelvoorkomende chronische ontstekingsziekte van de luchtwegen.
Symptomen zijn onder meer benauwdheid, kortademigheid, hoesten en piepende ademhaling.
Een astma-aanval kan optreden bij prikkelende stoffen of stoffen waarvoor de patiënt
allergisch is, bij een verkoudheid of na een zware inspanning.
De ernst van de klachten kan per patiënt verschillen, variërend van lichte tot levensbedreigende
gevallen.
Aangenomen wordt dat astma het gevolg is van een combinatie van omgevings- en genetische
factoren.
De diagnose wordt meestal gebaseerd op het patroon van symptomen, reactie op therapie
in de loop der tijd en longfunctieonderzoek.
Welke factoren beïnvloedende de klachten
Astma wordt veroorzaakt door complexe en niet volledig bekende interactie tussen
omgevings- en genetische factoren. Deze factoren beïnvloeden zowel de ernst van
de aandoening als het aanslaan van de behandeling.
Astmaklachten kunnen ontstaan als mensen prikkelende stoffen inademen.
Voorbeelden hiervan zijn:
Het inademen van allergenen, zoals:
- de uitwerpselen en vervellingshuidjes van de huisstofmijt
- stuifmeel (pollen)
- huidschilfers van huisdieren
- schimmels en sporen daarvan
- koude lucht
- overschrijden ozondrempel
Andere zaken die klachten kunnen veroorzaken:
- lichamelijke inspanning
- infectie van de luchtwegen
- sommige medicijnen, waaronder aspirine
Het wordt aangenomen dat de recente toename van het aantal astmapatiënten te wijten
is aan veranderende epigenetica (erfelijke factoren buiten de DNA-sequentie om)
en veranderingen in de leefomgeving.
De rol van voeding
De (soms) negatieve rol die voeding op het optreden van astmatische klachten kan
hebben wordt niet vaak benoemd. Misschien komt dit doordat tijdens de artsenopleiding
toch al weinig aandacht aan voeding wordt besteed. Dat is jammer, want voeding bevat
vaak veel bestanddelen welke een flink negatieve invloed op het optreden van astmatische
klachten kunnen hebben en daar wordt vaak niet op gewezen.
Een belangrijke stof die aan de basis staat van veel astmatische klachten is het
biogeen amin "histamine". Niet alleen kan deze in het lichaam door allergenen worden
vrijgemaakt, maar ook kan het voedsel grote hoeveelheden bevatten, of stoffen bevatten
die die histamine kan vrijmaken, de zogenaamde histamine vrijmakers of histamine
liberators.
Hieronder zullen we uitgebreid ingaan op deze histamine (vrijmakers).
Biogene aminen
Biogene aminen zijn verbindingen in de voeding die bij mensen o.a. overgevoeligheidsreacties
teweeg kunnen brengen, maar ook ons gedrag beïnvloeden. De klachten lijken op voedselallergieën,
maar zijn dit niet. Bij biogene aminen speelt het immuunsysteem nl. geen rol.
Sommige hebben functies die vergelijkbaar zijn met die van hormonen, andere spelen
een rol bij het functioneren van het zenuwstelsel, de darmmotoriek, het reguleren
van de lichaamstemperatuur, het slaapritme en de activiteit van de hersenen.
Biogene aminen komen in veel voedingsmiddelen voor en worden gedurende de verwerking,
de rijping (gisting, fermentatie) en de opslag (bederf) gevormd. Als het voedingsmiddel
veel eiwitten bevat, zoals vis, kunnen er grote hoeveelheden biogene aminen worden
gevormd.
Biogene aminen in voedingsmiddelen vormen normaal gesproken geen risico voor de
mens, omdat het lichaam deze verbindingen zelf kan aanmaken en afbreken en zodoende
kan compenseren voor van buitenaf aangevoerde biogene aminen.
Het enzym Monoamino-oxidase (MAO) regelt het
niveau van meerdere biogene aminen. Als dit mechanisme verstoord is of bij overgevoeligheid
kunnen er bij de opname van grotere hoeveelheden, klachten ontstaan.
De klachten die kunnen ontstaan worden in medische wereld pseudo-allergieën of PAR's
genoemd. Bij de pseudo-allergieën treedt een overgevoeligheidsreactie op voor biogene
aminen, bijvoorbeeld voor histamine uit bepaalde voedingsmiddelen. Het lichaam raakt
door de opname van deze verbindingen uit balans, waardoor het juist nog meer histamine
gaat (vrij)maken. Hierdoor kunnen de klachten optreden zoals migraine, netelroos,
astma of vochtophoping.
Histamine-voorraden liggen in het lichaam opgeslagen in de mestcellen. Bij bepaalde
mensen met een erfelijke aanleg voor een allergie zijn deze mestcellen veel minder
stabiel dan normaal, waardoor ze te snel histamine vrijmaken. Dit kan bijvoorbeeld
al gebeuren door koude of warmte.
De instabiliteit van de mestcellen wordt door zg. histamine-liberatoren beïnvloed.
Deze verbindingen zitten vaak gewoon in onze voeding.
Enzymen zorgen in het lichaam voor de afbraak van biogene aminen. Grote hoeveelheden
biogene aminen kunnen deze enzymen echter niet aan, omdat ze vrijwel constant door
bv. alcohol en nicotine, maar ook de aanwezigheid van biogene aminen zelf en medicijnen
in hun werking geremd worden.
Klachten ontstaan wanneer het gehalte aan biogene aminen te hoog wordt. Ook is duidelijk
dat drinken en roken de klachten doen toenemen, omdat dit de enzymen remt die de
biogene aminen afbreken. Ook bepaalde medicijnen remmen de afbraak van biogene aminen
doordat zij de werking van de enzymen mono- en diamine-oxadase volledig remmen.
Daardoor worden de aminen in het maag-darmkanaal niet afgebroken met als gevolg
dat ze in het lichaam terechtkomen. Ook in het lichaam worden ze nauwelijks afgebroken
waardoor ze zich ophopen en klachten veroorzaken. De opname uit de voeding hoeft
dan maar gering te zijn om klachten te veroorzaken.
Bij sommige mensen komt het voor dat genoemde enzymen in het maag-darmkanaal ontbreken
door een genetisch defect of nauwelijks werkzaam zijn. Deze mensen kunnen maar weinig
biogene aminen verdragen.
Histamine
Histamine is een vasoactief en psychoactief amine. Histamine komt in het
lichaam op een aantal plaatsen voor. De meeste histamine komt niet vrij voor in
het cytosol,
maar zit in speciale blaasjes in mestcellen en in basofiele granulocyten.
BOX 1: Mestcel
De jongste hypothese is dat mensen die met gedrag en andere klachten op voeding
reageren mogelijk een allergische aanleg hebben (zie INCA onderzoek van Pelsser,
Buitelaar en Savelkous).
Bij een allergische reactie (IgE gemedieerd=Type I) zijn mestcellen betrokken. Die
mestcellen maken, als er op een allergeen wordt gereageerd, een overmaat aan histamine
vrij.
Echter en daar gaat het hier om, kunnen die mestcellen ook te veel histamine vrijmaken
als het terugkoppelmechanisme dat de afgifte van histamine moet reguleren, wordt
geremd.
De hypothese is dat één van de enzymen uit het terugkoppelmechanisme (delta-6-desaturase)
door o.a. additieven en kleurstoffen kan worden geblokkeerd (Bron: J. Kamsteeg).
Met andere woorden: Je kunt klachten oren krijgen als je iets gegeten of gedronken
hebt dat je niet verdraagt.
FIGUUR 3: Mestceldegranulatie en terugkoppeling.
(Klik op het plaatje om te vergroten)
De rem wordt verhinderd te remmen en het vrijmaken van histamine gaat daardoor langer/heftiger
door dan de bedoeling is. Eén van de functies van histamine is het activeren van
de dwarsgestreepte spieren zodat de bronchiën enger worden met als doel de longen
te beschermen tegen ongewenste indringers. Het gevolg kan dus benauwdheid bij de
betrokkenen zijn.
Daarnaast komt histamine in redelijk grote hoeveelheden in de hersens voor, waar
het als neurotransmitter fungeert. Maar de hoogste concentratie van histamine zit
in de longen. Histamine reguleert onder andere de slaapprocessen. Het is bekend
dat bepaalde antihistaminica (stoffen die de werking van histamine tegengaan) sederend
(slaperig maken) zijn. Vernietiging van histamine-producerende neuronen of inhibitie
(blokkeren) van de histaminesynthese zal ertoe leiden dat men niet meer waakzaam
is in onbekende situaties.
Histamine leidt er juist toe dat men zeer waakzaam, alert en wakker is in dergelijke
situaties. Het veroorzaakt een verwijding van de bloedcapillairen (haarvaten) en
reguleert de doorbloeding van het lichaam. Door de sterkere doorbloeding daalt de
bloeddruk. De verwijding van de bloedvaten veroorzaakt dat de wanden meer doorlaatbaar
voor bloedvloeistof zijn. Dit vocht hoopt zich op in het omringende weefsel. De
spieren van longen, maag en darm trekken zich onder invloed van histamine samen
en de maagsapafscheiding neemt toe. De zenuwuiteinden worden door histamine gestimuleerd.
Bij een overmaat aan histamine ontstaat hierdoor een stekende jeuk of pijn.
Histamine kan op twee manieren problemen geven in het lichaam:
1) Histaminevergiftiging
Door het eten van "bedorven" kaas, zuurkool, komkommer in het zuur, tomaten uit
blik, worst, sardines, haring, makreel of tonijn komt of en toe histaminevergiftiging
voor. De klachten die binnen dertig tot zestig minuten optreden zijn rood aanlopen
van het gezicht (flush), opvliegers, gevoel van inwendige hitte, gevolgd door zware
kloppende hoofdpijn. Verder treden er hartkloppingen op en krachtige onregelmatige
samentrekkingen van het hart, duizeligheid, flauwtes, jeuk, branderig gevoel van
de mond en keel, snelle maar zwakke pols, problemen met het slikken, gevoelsstoornissen
en een jeukende uitslag in gezicht en nek.
Een histaminevergiftiging wordt vaak niet alleen door hogere concentraties histamine
in de voeding veroorzaakt. Vaak hebben deze voedingsmiddelen ook hoge concentraties
aan andere biogene aminen. Trimethylamine, een biogeen amine dat in (verse) vis
voorkomt, versterkt het effect van histamine in het lichaam met een factor tien.
Andere biogene aminen kunnen de afbraak van histamine remmen, zowel in het maag-darmkanaal
als in de rest van het lichaam. Duidelijk is dat bij de aanwezigheid van andere
biogene aminen of alcohol een lagere hoeveelheid histamine at problemen kan geven.
2) Overgevoeligheid voor histamine
Overgevoeligheid voor histamine wordt voornamelijk veroorzaakt door het ontbreken
van enzymen (als gevolg van een erfelijk defect) in het maag-darmkanaal die histamine
afbreken. Klachten die veroorzaakt worden door een overgevoeligheid voor histamine,
lijken sterk op die welke beschreven zijn bij een histaminevergiftiging en bij de
(pseudo-)allergieën, omdat histamine hierbij een rol speelt. Voorbeelden zijn: astma,
netelroos, oedeem, migraine en ziekte van Ménière.
Histaminevrijmakers
Histaminevrijmakers zijn verbindingen
die de instabiliteit van de mestcellen beïnvloeden en er histamine uit vrijmaken
en in omloop brengen. Het teveel aan histamine dat zo in omloop komt, brengt het
lichaam uit balans en leidt tot pseudo allergische verschijnselen.
Natuurlijke voedingsmiddelen die histamine vrijmaken:
Alcoholhoudende dranken, bonbons ed., ananas, aardbeien, kippen-eiwit, granen, tomaten,
papaya, varkensvlees, vis, schaaldieren, kreeft, krab, noten, amandelen, pinda's.
Kruiden:
Basilicum, cayennepeper, dragon, eucalyptusolie, galanga (laos), gember, kaneel,
foelie, kerrie, koriander, kruidnagels (speculaas-, koek- en worstkruiden), lavas,
majoraan, nootmuskaat, paprika, peterselie, sassafras (kauwgom, tandpasta, thee),
selderij, knolselderij, tijm, venkel.
Hulpstoffenadditieven zoals benzoëzuur:
Verontreinigingen/contaminanten zoals nitraat.
Additieven die histamine vrijmaken
Een aantal additieven zijn ook in staat histamine vrij te maken (Mogelijk verklaard
dat een deel van het drukke gedrag bij sommige kinderen):
Geur en smaakstoffen: (ethyl)vanilline, menthol, salicylaten.
Kleurstoffen: E102, E104, E110, E120, E123, E124, E127, E131, E132, E151
(In een Japanse studie van de jaren 1970, Toonde Ishihara (1979) aan dat E102 (tartrazine)
niet alleen zelf een bronchoconstrictor (luchtweg vernauwer) is, maar het verhoogt
de effecten van andere bronchoconstrictors. Dit betekent voor een astmapatiënt dat
zelfs wanneer E102 niet zelf een astma-aanval uitlokt, dit de longen "klaar zet"
voor een astmatische aanval wanneer een volgend allergeen wordt geïnhaleerd.)
Conserveermiddelen: E150b en d (Sulfiet is een allergeen, ongeveer 5 procent van
de astmapatiënten krijgt binnen 5 minuten ademhalingsmoeilijkheden na het nuttigen
van sulfiethoudend voedsel.), E210, E211-219, E220 (zwaveldioxide. Vooral erg bij
inademen. Denk hierbij aan de dampen die bij (vuurwerk)verbranding vrijkomen), E221-228
(Natriumsulfieten), E249, E250
Smaakversterkers: E620, E621, E622-625
Medicijnen die histamine vrijmaken
morfine, diazepoxine, codeïne, röntgencontrastvloeistof, sommige infuusvloeistoffen,
barbituraten en tubocurarine
Naast deze invloeden vanuit de voeding blijkt de instabiliteit van mestcellen ook
sterk te worden beïnvloed door stress, zowel psychologische als fysiologische. Dit
verklaart waarom spanningen de ernst van voedselallergieën kunnen verergeren. Het
merkwaardige van dit verschijnsel is dat mestcellen het meest stabiel zijn als psychologische
en fysiologische stress met elkaar in evenwicht zijn. Iemand die een beroep heeft
waarbij spanning normaal is, kan dus door lichamelijke inspanning zoals trimmen,
fietsen of zwemmen proberen de balans in evenwicht te houden.
Zout en astma
Minder zout, minder astma? In Engeland is een grootschalige studie gestart om het
mogelijke verband tussen zout en astma te bestuderen. Een aantal recente studies
suggereren namelijk dat een vermindering van de zoutconsumptie de klachten van astmapatiënten
op betekenisvolle wijze zouden doen verminderen.
Bron: PubMed
Salicylaten
Waardoor wordt salicylaatgevoeligheid veroorzaakt?
Hoewel het eten van overmatige hoeveelheden salicylaten bij iedereen tot bijwerkingen kan leiden, kunnen
de meeste mensen veilig hun dagelijks voedsel eten dat rijk is aan salicylaten of af en toe een paar aspirinen nemen tegen hoofdpijn.
Mensen met een gevoeligheid voor salicylaten kunnen echter bijwerkingen ervaren wanneer ze voedsel eten of een
product gebruiken dat zelfs kleine hoeveelheden van deze chemicaliën bevat. Deze mensen hebben een verminderd vermogen om ze goed te metaboliseren en uit hun lichaam uit te scheiden.
Overgevoeligheid voor salicylaten wordt vermoedelijk veroorzaakt door een overproductie van leukotriënen,
dit zijn ontstekingsmediatoren die in verband zijn gebracht met verschillende aandoeningen, waaronder astma, reumatoïde artritis en inflammatoire darmaandoeningen.
Deze overproductie wordt veroorzaakt door de remming van cyclo-oxygenase, een enzym dat de productie van leukotriënen reguleert.
Asperine intoleranti, PubMed
De opeenhoping van leukotriënen in het lichaam leidt tot symptomen die verband houden met salicylaat-intolerantie.
Hoewel het percentage mensen met een salicylaat-intolerantie onbekend is, komt het vaker voor bij volwassenen die aan astma lijden.
Er wordt zelfs geschat dat 2-22% van de volwassenen met astma gevoelig is voor deze verbindingen.
Het is ook aangetoond dat mensen met voedselallergieën en inflammatoire darmaandoeningen vaker deze intolerantie hebben.[2]
Zie ook Salicylaten/benzoaten
Hoe wordt de diagnose gesteld
Toch is het niet eenvoudig alle klachten zo maar direct aan histamine toe te schrijven.
Ze zijn vaak niet te onderscheiden van klachten, veroorzaakt door andere pseudo-allergische
reacties en voedselallergieën. Het komt ook voor dat naast histamine-overgevoeligheid
een andere vorm van voedselovergevoeligheid mee speelt. Tyramine b.v. geeft dezelfde
klachten en zit vooral in producten die ook rijk zijn aan histamine.
Tests die vaak als hulpmiddel gebruikt worden zijn huidtests, eliminatie-provocatietesten,
urine onderzoek en door alternatieve therapeuten: kinesiologie (spiertesten) en
electro-acupuntuur.
BOX 2: Hoe kleine dingen grote gevolgen kunnen hebben.
Elke 3 maanden maakte ik mijn opwachting bij mijn longarts:
"Zijn er nog bijzonderheden?"
"Ja, ik heb allemaal het idee dat ik het eerder benauwd krijg van mijn medicijnen
dat dat het er minder van wordt. Hoe meer ik inneem, hoe beroerder ik me voel."
"Oh, dat komt door prikkeling van de bovenste luchtwegen door het 'vehiculum' (hulpstof
die het werkzame bestanddeel helpt vervoeren)".
Toen ik wat meer zicht op voedingsklachten begon te krijgen ging ik naar de huisarts
met de vraag:
"Kunt u mij als test geen aerosol voorschrijven ipv die poedercapsules?".
Gelukkig kon dat en binnen 'n week kon ik stoppen met de medicatie.
Niet dat mijn astma echt over was, maar mijn klachtenniveau werd, ook door het vermijden
van histaminevrijmakende additieven (de AZO- en koolteerkleurstoffen) zo laag, dat
ik vond dat ik geen medicatie nodig had. Alleen tijdens echte griep - en dan heb
ik best veel nodig - en in het najaar als de schimmels en huisstofmijt weer actiever
worden, wil ik nog wel eens een pufje gebruiken.
Wat bleek er aan de hand te zijn: De medicatie die ik toendertijd gebruikte was
Lomudal en Ventolin. Ventolin gebruikte lactose als hulpstof. Blijkbaar ben ik overgevoelig
voor het inhaleren van lactose.
In die tijd sprak ik de product manager van Lomudal en die bevestigde deze klacht
en vertelde dat zij om die reden geen lactose meer in de Lomudal gebruiken.
Na een maand of 6 - nu zo'n 25 jaar geleden - heb ik definitief afscheid kunnen
nemen van mijn longarts!
Bronnen:
[1] J.Kamsteeg, Eetwaar= Eetbaar?, Over voedselallergie,H.J.W.Becht 2013.pp. 146-164
Wikipedia: astma
[2] Website Healthline over salicylatenovergevoeligheid
Healthline