Biogene aminen en op voedselallergie lijkende klachten.
De klachten lijken op voedselallergieën, maar zijn dit niet.
HIGH LIGHTS:
- Biogene aminen zijn verbindingen in de voeding die bij mensen o.a. overgevoeligheidsreacties
teweeg kunnen brengen, maar ook ons gedrag kunnen beïnvloeden
- Bij biogene aminen speelt het immuunsysteem geen rol
- Belangrijke biogene aminen zijn: adrenaline, dopamine, fenylethylamine, histamine,
noradrenaline, putrescine, serotonine, tryptamine en tyramine
- Ze komen in veel voedingsmiddelen voor en worden gedurende de verwerking, de rijping
(gisting, fermentatie) en de opslag (bederf) gevormd
- Ze vormen normaal gesproken geen risico voor de mens omdat het lichaam deze verbindingen
zelf kan aanmaken en afbreken
Direct naar paragraaf:
Inleiding
Biogene aminen (monoaminen) zijn verbindingen in de voeding die bij mensen o.a.
overgevoeligheidsreacties teweeg kunnen brengen, maar ook ons gedrag beïnvloeden.
De klachten lijken op voedselallergieën, maar zijn dit niet. Bij biogene aminen
speelt het immuunsysteem nl. geen rol.
Het zijn stikstofverbindingen die in de omzetting door micro-organismen in planten,
dieren en mensen gevormd worden.
Sommige hebben functies die vergelijkbaar zijn met die van hormonen, andere spelen
een rol bij het functioneren van het zenuwstelsel, de darmmotoriek, het reguleren
van de lichaamstemperatuur, het slaapritme en de activiteit van de hersenen.
Belangrijke biogene aminen zijn: adrenaline, dopamine, fenylethylamine, histamine,
noradrenaline, putrescine, serotonine, tryptamine en tyramine.
Biogene aminen komen in veel voedingsmiddelen voor en worden gedurende de verwerking,
de rijping (gisting, fermentatie) en de opslag (bederf) gevormd. Als het voedingsmiddel
veel eiwitten bevat, zoals vis, kunnen er grote hoeveelheden biogene aminen worden
gevormd.
Biogene aminen in voedingsmiddelen vormen normaal gesproken geen risico voor de
mens, omdat het lichaam deze verbindingen zelf kan aanmaken en afbreken en zodoende
kan compenseren voor van buitenaf aangevoerde biogene aminen. Bij de opname van
grotere hoeveelheden of bij overgevoeligheid is dit mechanisme verstoord waardoor
dan klachten kunnen ontstaan.
De klachten die kunnen ontstaan worden in de medische wereld pseudo-allergieën of
PAR's genoemd. Bij de pseudo-allergieën treedt een overgevoeligheidsreactie op voor
biogene aminen, bijvoorbeeld voor histamine uit bepaalde voedingsmiddelen. Het lichaam
raakt door de opname van deze verbindingen uit balans, waardoor het juist nog meer
histamine gaat (vrij)maken. Hierdoor kunnen de klachten optreden zoals migraine,
netelroos, astma of vochtophoping.
Histamine-voorraden liggen in het lichaam opgeslagen in de mestcellen. Bij bepaalde
mensen met een erfelijke aanleg voor een allergie zijn deze mestcellen veel minder
stabiel dan normaal, waardoor ze te snel histamine vrijmaken. Dit kan bijvoorbeeld
al gebeuren door koude of warmte.
De instabiliteit van de mestcellen wordt door zg. histamine-liberatoren beïnvloed.
Deze verbindingen zitten vaak gewoon in onze voeding.
Enzymen zorgen in het lichaam voor de afbraak van biogene aminen. Grote hoeveelheden
biogene aminen kunnen deze enzymen echter niet aan, omdat ze vrijwel constant door
bv. alcohol en nicotine, maar ook de aanwezigheid van biogene aminen zelf en medicijnen
in hun werking geremd worden.
Klachten ontstaan wanneer het gehalte aan biogene aminen te hoog wordt. Ook is duidelijk
dat drinken en roken de klachten doen toenemen, omdat dit de enzymen remt die de
biogene aminen afbreken. Ook bepaalde medicijnen remmen de afbraak van biogene
aminen doordat zij de werking van de enzymen mono- en diamine-oxadase volledig remmen.
Daardoor worden de aminen in het maag-darmkanaal niet afgebroken met als gevolg
dat ze in het lichaam terechtkomen. Ook in het lichaam worden ze nauwelijks afgebroken
waardoor ze zich ophopen en klachten veroorzaken. De opname uit de voeding hoeft
dan maar gering te zijn om klachten te veroorzaken.
Bij sommige mensen komt het voor dat genoemde enzymen door een genetisch defect
ontbreken in het maag-darmkanaal of nauwelijks werkzaam zijn. Deze mensen kunnen
maar weinig biogene aminen verdragen.
Adrenaline
Adrenaline is een vaso-actief en psycho-actief amine. Het vernauwt de bloedvatcapillairen
en stimuleert het hart waardoor de bloeddruk verhoogd wordt. Adrenaline verhoogt
tevens het bloedglucosegehalte door de afbraak van glycogeen te stimuleren. Het
verwijdt de bronchiën en regelt de prikkeloverdracht in zenuwweefsel vooral in
de grote hersenen. Adrenaline komt in grote hoeveelheden vrij bij angst en stress,
maar ook bij woede, kou, hitte, pijn en fysieke arbeid. Afgezien van adrenalineverslaving,
is het in veel van deze gevallen goed dat de stof wordt aangemaakt omdat het de
alertheid verhoogt en meer energie geeft.
Het vrijkomen van adrenaline maakt ook deel uit van de vecht- of vluchtreactie.
In geval van gevaar is dat heel nuttig, door te vechten of te vluchten heb je immers
meer kans om te overleven, dan als je in plaats daarvan het gevaar zonder weerstand
tracht te trotseren. Ook wordt het gevoel van tijd beïnvloed: gebeurtenissen lijken
trager te verlopen waardoor iemand sneller kan reageren.
Bij
paniekaanvallen zonder uitwendige oorzaak is het vrijkomen van adrenaline
een van de uitlokkende factoren van een aanval van hyperventilatie.
Adrenaline komt voor in druiven en ananas (1-2 milligram per kilo).
Dopamine
Dopamine wordt in het lichaam zowel in het bijniermerg als in de hersenen
aangemaakt. Het kan worden omgezet in noradrenaline en adrenaline en is een voorraadbron
voor deze verbindingen. Ook dopamine is een vaso-actief en psycho-actief amine.
Het speelt een grote rol bij het ervaren van genot, blijdschap en welzijn.
Het vergroot het pompvolume van het hart waardoor de bloeddruk stijgt en het versterkt
de doorbloeding van de nieren waardoor er meer urine wordt gevormd. Dopamine speelt
tevens een rol bij het omzetten van zenuwpulsen in spiercontracties. Dopamine komt
vooral voor in bananen (8 mg/kg), avocado's (4-5 mg/kg), druiven en ananas (1-2
mg/kg).
Fenylethylamine
Fenylethylamine is een vaso-actief amine en verhoogt de bloeddruk. Vooral
astma, huiduitslag en migraine kunnen hiervan het gevolg zijn. Men vindt fenylethylamine
vooral in voedingsmiddelen als cacao, chocolade, bepaalde kaassoorten, worstsoorten,
kip, vis, (bittere) amandelen en amandelolie.
Histamine
Histamine is een vaso-actief en psycho-actief amine. Histamine komt in het
lichaam op een aantal plaatsen voor. De meeste histamine komt niet vrij voor in
het cytosol,
maar zit in speciale blaasjes in mestcellen en in basofiele granulocyten.
Daarnaast komt histamine in redelijk grote hoeveelheden in de hersens voor, waar
het als neurotransmitter fungeert. Maar de hoogste concentratie van histamine zit
in de longen. Histamine reguleert onder andere de slaapprocessen. Het is bekend
dat bepaalde antihistaminica (stoffen die de werking van histamine tegengaan) sederend
zijn. Vernietiging van histamine-producerende neuronen of inhibitie van de histaminesynthese
zal er toe leiden dat men niet meer waakzaam is in onbekende situaties.
Histamine leidt er juist toe dat men zeer waakzaam, alert en wakker is in dergelijke
situaties. Het veroorzaakt een verwijding van de bloedcapillairen (haarvaten) en
reguleert de doorbloeding van het lichaam. Door de sterkere doorbloeding daalt de
bloeddruk. De verwijding van de bloedvaten veroorzaakt dat de wanden meer doorlaatbaar
voor bloedvloeistof zijn. Dit vocht hoopt zich op in het omringende weefsel. De
spieren van longen, maag en darm trekken zich onder invloed van histamine samen
en de maagsapafscheiding neemt toe. De zenuwuiteinden worden door histamine gestimuleerd.
Bij een overmaat aan histamine ontstaat hierdoor een stekende jeuk of pijn.
Histamine kan op twee manieren problemen geven in het lichaam:
1)Histaminevergiftiging
Door het eten van "bedorven" kaas, zuurkool, komkommer in het zuur, tomaten uit
blik, worst, sardines, haring, makreel of tonijn komt of en toe histaminevergiftiging
voor. De klachten die binnen dertig tot zestig minuten optreden zijn rood aanlopen
van het gezicht (flush), opvliegers, gevoel van inwendige hitte, gevolgd door zware
kloppende hoofdpijn. Verder treden er hartkloppingen op en krachtige onregelmatige
samentrekkingen van het hart, duizeligheid, flauwtes, jeuk, branderig gevoel van
de mond en keel, snelle maar zwakke pols, problemen met het slikken, gevoelsstoornissen
en een jeukende uitslag in gezicht en nek.
Een histaminevergiftiging wordt vaak niet alleen door hogere concentraties histamine
in de voeding veroorzaakt. Vaak hebben deze voedingsmiddelen ook hoge concentraties
aan andere biogene aminen. Trimethylamine, een biogeen amine dat in (verse) vis
voorkomt, versterkt het effect van histamine in het lichaam met een factor tien.
Andere biogene aminen kunnen de afbraak van histamine remmen, zowel in het maagdarmkanaal
als in de rest van het lichaam. Duidelijk is dat bij de aanwezigheid van andere
biogene aminen of alcohol een lagere hoeveelheid histamine at problemen kan geven.
2) Overgevoeligheid voor histamine
Overgevoeligheid voor histamine wordt voornamelijk veroorzaakt door het ontbreken
van enzymen (als gevolg van een erfelijk defect) in het maag-darmkanaal die histamine
afbreken. Klachten die veroorzaakt worden door een overgevoeligheid voor histamine,
lijken sterk op die welke beschreven zijn bij een histaminevergiftiging en bij de
(pseudo-)allergieën, omdat histamine hierbij een rol speelt. Voorbeelden zijn: astma,
netelroos, oedeem, migraine en ziekte van Meniere.
Histaminevrijmakers
Histaminevrijmakers zijn verbindingen
die de instabiliteit van de mestcellen beïnvloeden en er histamine uit vrijmaken
en in omloop brengen. Het teveel aan histamine dat zo in omloop komt, brengt het
lichaam uit balans en leidt tot pseudo-allergische verschijnselen. Hier volgt een
overzicht van histaminevrijmakers.
Voedingsmiddelen:
Alcoholhoudende dranken, bonbons e.d, ananas, aardbeien, kippe-eiwit, granen, tomaten,
papaya, varkensvlees, vis, schaaldieren, kreeft, krab, noten, amandelen, pinda's.
Kruiden:
Basilicum, cayennepeper, dragon, eucalyptusolie, galanga (laos), gember, kaneel,
foelie, kerrie, koriander, kruidnagelen (speculaas-, koek- en worstkruiden), lavas,
majoraan, nootmuskaat, paprika, peterselie, sassefras (kauwgom, tandpasta, thee),
selderij, knolselderij, tijm, venkel.
Hulpstoffenadditieven zoals benzoëzuur:
Verontreinigingen/contaminanten zoals nitraat.
Naast deze invloeden vanuit de voeding blijkt de instabiliteit van mestcellen ook
sterk te worden beïnvloed door stress, zowel psychologische als fysiologische. Dit
verklaart waarom spanningen de ernst van voedselallergieën kunnen verergeren. Het
merkwaardige van dit verschijnsel is dat mestcellen het meest stabiel zijn als psychologische
en fysiologische stress met elkaar in evenwicht zijn. Iemand die een beroep heeft
waarbij spanning normaal is, kan dus door lichamelijke inspanning zoals trimmen,
fietsen of zwemmen de balans in evenwicht houden.
Noradrenaline
Noradrenaline is een vaso- en psychoactief amine, het verhoogt de bloeddruk
door het vernauwen van de bloedcapillairen en het draagt prikkels over in het autonome
zenuwstelsel, vooral in de grote hersenen. Noradrenaline regelt met serotonine de
lichaamstemperatuur en het dagnachtritme. Het kan in de nieren in adrenaline worden
omgezet. Overgevoeligheid voor noradrenaline leidt tot klachten als hoofdpijn,
hoge bloeddruk of sterk verlaagde hartslag.Over het algemeen voelen mensen met te
weinig noradrenaline zich depressief en mensen
met een teveel aan noradrenaline euforisch, gespannen, angstig of opgewonden.
Dit hangt af van de stemming en/of van andere neurotransmitters, zoals onder andere
serotonine.
Noradrenaline komt voor in bananen (2 mg/kg), druiven, ananas (1-2 mg/kg), sinaasappels
en rode pruimen.
Putrescine
Putrescine remt de afbraak van andere biogene aminen in het maag-darmkanaal
doordat het het enzym mono-amine-oxydase (MAO) remt. In planten die op kaliumarme
gronden groeien komen zeer hoge concentraties putrescine voor, vooral in komkommer,
courgette en augurk.
Serotonine
Serotonine is een vaso-actief amine, het vernauwt de bloedvaten en verhoogt
de bloeddruk. Ook bevordert het de prikkelgeleiding in de hersenen. Bij depressieve
mensen worden aanzienlijk lagere concentraties serotonine in het bloed gevonden
dan bij niet-depressieve. Bij patiënten met manieën is deze concentratie 's avonds
sterk verhoogd. Serotonine regelt samen met nor-adrenaline ook de lichaamstemperatuur
en het dag nacht-ritme. Slaapstoornissen kunnen hun oorzaak vinden in te hoge serotoninegehalten
van het bloed. Het stimuleert het samentrekken van de darm.
Overgevoeligheid voor serotonine is een grote belasting voor hart, bloedvaten en
nieren. Ook een grote opname van serotonine heeft een slechte invloed op deze organen.
Serotonine is een neurotransmitter met een exciterende
werking. Het heeft invloed op stemming, zelfvertrouwen, slaap, emotie, seksuele
activiteit en eetlust. Het speelt ook een rol bij de verwerking van pijnprikkels. Serotonine wordt afgegeven
door serotonerge
neuronen in de hersenen die naar verschillende onderdelen lopen, waaronder
de
prefrontale cortex (PFC). Dit gebied speelt een belangrijke rol bij onder
andere verslaving en agressie.
Ananas, walnoten en bananen bevatten serotonine.
Tryptamine
Tryptamine is een vaso-actief amine. Het verhoogt de bloeddruk. Tryptamine
kan dezelfde klachten veroorzaken als histamine. Voor hetzelfde effect is echter
zeker een tien keer zo hoge dosis nodig.
Tryptamine komt vooral voor in (oude) kaas en vleeswaren.
Tyramine
Tyramine is een vaso-actief amine dat ervoor zorgt dat naast noradrenaline
ook adrenaline wordt vrijgemaakt uit sympathische zenuwuiteinden. Het sympatische
zenuwstelsel regelt de werking van de inwendige organen. Noradrenaline vernauwt
de bloedvaten, waardoor de bloeddruk stijgt en de frequentie van de hartslag toeneemt.
Ook serotonine dat door tyramine wordt vrijgemaakt, vernauwt de bloedvaten en verhoogt
de bloeddruk. Tevens stimuleert tyramine de gladde musculatuur.
De klachten die tyramine veroorzaakt zijn migraine (tyramine-hoofdpijn), hoge bloeddruk,
duizeligheid, hartkloppingen, verhoogde hartslag, rug- en nekpijnen.
Aan weerszijden van de wervelkolom ligt de sympathische grensstreng, een knooppunt
van zenuwbundels die uit het ruggenmerg treden. Door overmatige prikkeling van de
zenuwen door tyramine ontstaat pijn. De pijn wordt verlicht door een lichaamshouding
aan te nemen die dit gebied zoveel mogelijk ontlast. Hierdoor treden er veranderingen
op in de stand van de wervelkolom of individuele wervels. Door slijtage of klemming
kunnen er daardoor rugpijnen optreden.
Tyramine komt vooral voor in oude kaas, vleeswaren, vis en groente.
Ook zijn er nog een 20-tal andere biogene aminen [1].
Een van de meest voorkomende klachten door biogene aminen is hoofdpijn of migraine,
zoals tyraminehoofdpijn. Een migraineaanval wordt gestart met het vrijmaken van
het biogene amine serotonine uit bloedplaatjes. Vrije serotonine activeert de pijnreceptoren
en vergroot de doorlaatbaarheid van membranen, waardoor bijvoorbeeld lymfe uit de
bloedvaten zich in het omliggende weefsel kan ophopen (oedeem). Een migraineaanval
eindigt daarom vaak met een sterke diurese van soms meer dan een kilo lichaamsgewicht,
een bewijs voor vochtophoping in het lichaam. In de urine worden vaak afbraakproducten
van biogene aminen gevonden. De rol van histamine bij klassieke migraine is beperkt
tot het vergroten van de doorlaatbaarheid van membranen. Histamine speelt wel een
centrale rol bij clusterhoofdpijn.
Naast migraine, veroorzaakt door biogene aminen is er ook een allergische hoofdpijn
en migraine. De symptomen verschillen niet van de migraine die door biogene aminen
wordt veroorzaakt. Ook deze vorm van migraine eindigt vaak met een grote urinelozing.
Natriumcromoglycaat kan het optreden van migraine soms voorkomen als het voor of
tegelijk met het voedingsmiddel wordt ingenomen.
Conclusie:
Zoals uit bovenstaande blijkt, spelen biogene aminen een belangrijke rol in overgevoeligheidsreacties
op bepaalde levensmiddelen. Bij de behandeling hiervan is het van groot belang de
hoeveelheid biogene aminen in het lichaam laag te houden. Dit kan men bereiken door
de consumptie van voedingsmiddelen die een hoge concentratie biogene aminen bevatten
te beperken en door histaminevrijmakers zoveel mogelijk te vermijden. Verder is
het belangrijk de enzymen die biogene aminen in het lichaam afbreken optimaal te
laten functioneren en ze niet in hun werking te belemmeren door bv. alcohol, nicotine
en bepaalde medicijnen.
Literatuur
J.Kamsteeg en M.I.A.Baas, E= Eetbaar? Alle E-nummers en de belangrijkste overige
additieven, H.J.W.Becht, Bloemendaal 1986.
J.Huibers en J.Kamsteeg, Voedsel: oorzaak van lichamelijke klachten en psychische
ontregeling. Over biogene aminen in ons dagelijks voedsel, Ankh-Hermus, Deventer
1986.
A.Askar en H.Treptow, Biogene Aminen in Lebensmitteln: Vorkomen, Bedeutung and
Bestimmung, Eugen Ulmer, StuttgartHohenheim 1987.
P.Timmermans, Risicofactoren verbonden aan de aanwezigheid van histamine en nadere
biogene aminen in levensmiddelen: een literatuuroverzicht. KvW Amsterdam, 1985.
Bronnen:
[1] J.Kamsteeg, Eetwaar= Eetbaar?, Over voedselallergie,H.J.W.Becht 2003.pp. 146-164
Orthomoleculair '88
Wikipedia
Biogenic Amines on Food Safety: Uitgebreide uitleg over biogene aminen met lijsten
met gehaltes.